«Кашни ҫулах Кивӗ Ахпӳртри тӗп пӗлỹ паракан шкулта, чӑваш чӗлхи кунне халалласа, ака уйӑхӗн вӗҫӗнче тӗрлӗ мероприяти иртет», — тесе хыпарлать Патӑрьел районӗнчи Туҫа ял тӑрӑхӗ. Кӑҫал та ӑна ирттерсе яма ятарлӑ программа хатӗрленӗ иккен.
Эрнен пӗрремӗш кунӗнче 8 класра вӗренекенсем сӑвӑ илемлӗ вулассипе тупӑшнӑ.
Пӗрремӗш вырӑна, пуринчен те маттуртарах пулса, Оксана Кошкина тухнӑ. Иккӗмӗш вырӑнта — Юлия Пыркина, виҫҫӗмӗшӗнче — Сильвия Федорова.
Ҫав вӑхӑтрах 9-мӗш класра вӗренекенсем «Манӑн тӑван чӗлхе — чӑваш чӗлхи» ятлӑ сочинени ҫырнӑ. Паха та тарӑн шухӑшлӑ ӗҫ тесе Анита Арланова ӗҫне йышӑннӑ. Анжелика Плешковӑпа Елена Логунова сочиненийӗсем те мухтава тивӗҫнӗ.
Паян 13 сехетре Пӗтӗм чӑваш диктантне иккӗмӗш хут ҫырчӗҫ. Ҫак мероприятие пӗлтӗр пуҫланӑччӗ. Ун чухне 2 300 яхӑн хутшӑннӑччӗ.
Кӑҫал Марина Карягина хатӗрленӗ текста 3–4 вырӑнта (И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче, Чӑваш Республикин вӗренӳ институтӗнче, Н.В. Никольский ячӗллӗ Шупашкарти педагогика колледжӗнче, Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче) тата ытти вырӑнсенче ҫырнӑ. Ятарласа уйӑрнӑ вырӑнсене ҫитме пултарайманнисем тата республика тулашӗнче пурӑнакансем текста Чӑваш наци радиовӗн тӳрӗ эфирӗнче тата Чӑваш наци телекуравӗн тӗнче тетелӗнче вырнаҫтарнӑ видео урлӑ итлесе ҫырма пултарнӑ.
Пӗтӗм чӑваш диктантне ирттерессишӗн кӑҫал Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ яваплӑ пулнӑ. Унта илтнӗ калаҫусем тӑрӑх мероприяти пысӑк кӑлтӑксемсӗр иртнӗ. 15:00 сехетсем тӗлнелле йӗркелӳҫӗсем тӗрлӗ вырӑнта ҫырнӑ текстсене пухатчӗҫ, вӗсене И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУ-на тӗрӗслеме илсе каятчӗҫ. Илтнӗ тӑрӑх ӗҫсене Шупашкар шкулӗсенче ачасене чӑваш чӗлхине вӗрентекенсем тӗрӗслемелле.
Сӗнтӗрвӑррисем «Чӑваш Республикин чӗлхе саккунне» тӗпе хурса пурӑнаҫҫӗ. Унпа килӗшӳллӗн ачасене шкул ӳсӗмне ҫитиччен чӑвашла вӗрентмелле.
Нумаях пулмасть, Чӑваш чӗлхи кунӗ умӗн, районти Культура ҫурчӗн чӑваш юррин халӑх хорӗ «Пилеш» ача пахчинче пулнӑ, пӗчӗкскерсене чӑваш халӑх юрри-ташшипе паллаштарнӑ. Роза Ракова ертӳҫӗ мультимеди слайчӗ пулӑшнипе юрӑ жанрӗсем пирки каласа кӑтартнӑ. ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Геннадий Раков ертсе пыракан хор хӑна, туй юррисене шӑрантарнӑ, такмак каланӑ.
Ачасем те карталанса тӑрса вӗсемпе пӗрле ташланӑ. Мероприятире чӑваш композиторӗ А.Н.Тогаев ҫуралнӑранпа 130 ҫул ҫитнине тӗпе хурса пысӑк вырӑн уйӑрнӑ. Интерактивлӑ пособисем пулӑшнипе ача пахчин педагогӗсем чӑваш чӗлхипе, унӑн историйӗпе, чӑваш ҫӗрӗн паллӑ ывӑлӗсен — Иван Яковлевӑн, Константин Ивановӑн, Ҫеҫпӗл Мишшин, Никита Бичуринӑн — пурнӑҫӗпе ҫывӑхрах паллашнӑ.
Ҫӗрпӳ районӗн ачисем чӑваш наци костюмӗпе паллашнӑ. Районта Чӑваш чӗлхи кунне тата Культура ҫулталӑкне халалланӑ мероприятисем иртеҫҫӗ. Ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ вулавӑшӗнче «Чӑваш наци костюмӗ» фольклор сехечӗ иртнӗ. Мероприятие хутшӑннӑ ачасем, Ҫӗрпӳри 2-мӗш тӳрлетекен шкулӗнче 9-мӗш «а» вӗренекенскерсем, электронлӑ хӑтлавпа паллашнӑ.
Вулавӑшӑн тӗп библиотекарӗ Галина Филиппова чӑваш халӑх тумӗн аталанӑвӗ, алки-вӑчӑри, пуҫа тӑхӑнмалли хатӗрсем пирки каласа кӑтартнӑ. Вӗренекенсем тумӑн уйрӑмлӑхӗсем ҫинчен пӗлнӗ. Мероприяти вӗҫенче «Чӑваш тумӗпе атӑ-пушмакӗ» тест ирттернӗ.
Ҫак мероприятие кӗҫӗн ӑрӑва чӑваш культурине, наци тумне, историне вӗренме илӗртес теллевпе йӗркеленӗ. Ӑна ирттерни харама кайман: ачасем ыйтусене хаваспах хуравланӑ, асӑннӑ темӑпа кӑсӑкланнӑ.
Наци костюмӗ — халах ӳнерӗн пӗр пайӗ, чӑваш историйӗн тата этника культурин хӑйне евӗр палӑкӗ. Наци тумӗ ӗлӗк-авалах «ҫуралнӑ», темиҫе ӗмӗр аталаннӑ.
Ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Елчӗкре «Чӑваш чӗлхи, тӑван ен культури, чӑвашлӑх ыйтӑвӗсем» темӑпа семинар иртрӗ. Ӑна йӗркеленӗ Елчӗк районӗнчи чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен ассоциацийӗн ертӳҫи Нина Левая пулчӗ.
Ӗҫлӗ калаҫӑва Шупашкартан «Хыпар» издательство ҫурчӗн директорӗ — тӗп редакторӗ, чӑваш наци конгресӗн вице-президенчӗ А.П.Леонтьев, «Тӑван ен культури» кӗнекесен авторӗ Е.А.Михайлова (Енькка), ЧР учителӗсен ассоциацийӗ ҫумӗнчи чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен секцийӗн ертӳҫи Г.Н.Никифоров, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн сотрудникӗ Эктор Алос-и-Фонт, Чӑваш патшалӑх ял хуҫалӑх академийӗн доценчӗ Н.Г.Иванов, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ В.М. Семенов килсе ҫитрӗҫ. Ҫавӑн пекех Елчӗк, Шӑмӑршӑ, Комсомольски районӗсенчи чӑваш чӗлхипе литератури, тӑван ен культури, истори вӗрентекенӗсем, таврапӗлӳҫӗсем, культура ӗҫченӗсем хутшӑнчӗҫ. Елчӗк район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Н.П. Миллин канӑшлава хутшӑнакансене Чӑваш чӗлхи кунӗ ячӗпе саламларӗ, ӑнӑҫу сунчӗ.
Чӑваш чӗлхи кунӗ тата Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑ кунӗ тӗлне Чӑваш кӗнеке издательстви «Чӑваш халӑхне панӑ халала» тепӗр хут кӑларнӑ. Пӗлтӗр кӑларни питӗ хӑвӑрт саланса пӗтнӗ иккен. Хальхинче вӑл пилӗк чӗлхепе — чӑвашла, вырӑсла, нимӗҫле, хрантсусла, акӑлчанла — пичетленнӗ.
Асӑнса хӑварар: Иван Яковлев Халала 1918 ҫултах ҫырма шухӑшланӑ, ӑна вӑл 1921 ҫулта Чӗмпӗрте ывӑлӗсемпе Алексейпе тата Николайпа хатӗрленӗ. Халал 1955 ҫулчен Иван Яковлевич архивӗнче упраннӑ. Архив 1922 ҫултанпа истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗн, А.И.Яковлев профессорӑн хваттерӗнче пулнӑ. Иван Яковлевӑн мӑнукӗ Ольга Алексеевна Яковлева 1955 ҫулта архивӑн тӗп пайне В.И.Ленин ячӗллӗ СССР Патшалӑх вулавӑшне панӑ. Ҫапла май Халал чӑваш халӑхӗ патне ҫитнӗ.
Элӗк районӗнче Чӑваш чӗлхи кунӗ умӗн наци культурин «Туслӑх ҫулӑмӗ» фестивальне ҫулсерен йӗркелеҫҫӗ. Кӑҫал вӑл пушӑн 24-мӗшӗнчен пуҫласа акан 12-мӗшӗччен пынӑ. Фестивале 12 шкулти 22 ача хутшӑннӑ.
Фестиваль программипе килӗшӳллӗн чӑваш чӗлхипе, литературипе вӑйӑ-конкурс иртнӗ. Кашниех 5 номинацие парӑнтарнӑ: «Чӗлхе — халӑх мулӗ», «Чӑваш Республикин паллӑ вырӑнӗсемпе паллӑ ҫыннисем», «Чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗ», «Илемлӗх тӗнчи», «Пирӗн пуянлӑх».
«Ҫӑлтӑрчӑк».
1-мӗш вырӑна Чӑваш Сурӑм шкулӗнчи 7-мӗш класра вӗренекен Ольга Егорова тухнӑ, 2-мӗшӗнче — Мӑн Вылӑ шкулӗнчи 8-мӗш класра ӑс пухакан София Иванова тата Тавӑтри шкул вӗренекенӗ Елена Ярхуткина, 3-мӗшӗнче — Юнтапари шкулта вӗренекен Анастасия Максимова тата Ураскилт шкулӗнчи Анна Петрова.
«Шевле» ӳнер конкурсӗнче ҫаксем мала тухнӑ: Элӗк шкулӗнчи Ирина Свисткова (1-мӗш вырӑн), Юнтапа шкулӗнчи Анжела Ильина тата Элӗк шкулӗнчи Наталья Волкова (2-меш вырӑн), Юнтапа шкулӗнчи Екатерина Степанова (3-мӗш вырӑн).
Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ Чӑваш чӗлхин эрнипе килӗшӳллӗн республикӑри район-хулара наци постановкисене лартать.
Нумаях пулмасть Иосиф Трерӑн «Чӗрӗ сӑмах» ревю Тутарстанри Ҫӗпрел районӗнче тата республикӑри Элӗк районӗнче пулнӑ. Постановкӑна Чӑваш Ен Элтеперӗн грантне илмешкӗн тӑратнӑ. Спектакле курнӑ хыҫҫӑн Иосиф Дмитриев режиссер, театр артисчӗсем, Чӑваш Республикинчи аслӑ шкулсен преподавателӗсем районти шкулсенче чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсемпе тӗл пулнӑ, вӗренӳ, ҫамрӑксемпе ачасем хушшинче чӗлхене сарас ыйтӑва сӳтсе явнӑ.
Учительсем каланӑ тӑрӑх, наци спектаклӗсене кӑтартни лайӑх витӗм кӳрет. «Чӗрӗ сӑмах» постановкӑна вӗсем хӑйне евӗр вӗренӳ пособийӗ тесе палӑртнӑ. Унӑн чӗлхи ҫӑмӑл, вӑл чӑваш халӑхӗн историйӗпе паллаштарать.
Спектакль — чӑваш поэзийӗн сӑнӗ. Кунта Ҫеҫпӗл Мишшин, Геннадий Айхин, Петӗр Хусанкайӑн, Митта Ваҫлейӗн сӑввисем янӑраҫҫӗ. Авторсен хайлавӗсенче чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗрки, савӑнӑҫӗпе хуйхи сӑнланнӑ.
Чӑваш чӗлхи кунне Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑ кун палӑртасси йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ. Йӗпреҫ районӗнчи Кӗлӗмкасси ялӗнчи «Теремок» ача пахине ҫӳрекен шӑпарлансем уява ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче паллӑ тунӑ.
Ҫак мероприяти пӗчӗкскерсене воспитани парас ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнать, наци культурине, халӑхне, чӗлхине юратма, хисеплеме вӗрентет.
Ача пахчин воспитателӗсем ачасене чӑваш халӑхӗн культурипе, йӑл-йӗркипе паллаштарнӑ. Уявра чӑваш юрри-ташши янӑранӑ. Пӗчӗкскерсем чӑваш ташшисене ташланӑ, халӑх вӑййисене вылянӑ.
Мероприятире пурте чӑваш тумӗпе пулнӑ. Кашнин валли саккаспа ҫӗлеттернӗ. Пӗчӗкскерсем (ара, ку тума кашни кун тӑхӑнмастӑн-ҫке) хӑйсене тӗкӗр витӗр юратса сӑнанӑ.
Ача пахчин ӗҫченӗсем ҫак мероприяти ачасене кӑмӑл-сипет тӗлӗшӗнчен тата пуянлатасса, шӑпарлансем чӑваш чӗлхипе, культурипе кӑсӑкланма тытӑнасса шанаҫҫӗ.
Сӑнсем (11)
Чӑваш патшалӑх пукане театрӗ наци ӳнерне яланах пысӑк тимлӗх уйӑрать. Ӳсекен ӑру чӑваш пукане ӳнерӗ урлӑ (фольклор, автор юмахӗсем, хальхи чӑваш драматургӗсен пьесисем) хайӗн тӑван тӑрӑхӗ пирки нумайрах пӗлет, чӑваш халӑхӗн чӗлхипе, литературипе, йӑлипе ҫывӑхрах паллашать. Чӑваш пукане театрӗ ҫулсерен «Чӑваш чӗлхин эрнине» хутшӑнать, ачасене чӑваш культурипе паллаштарма тӑрӑшать.
Хальхинче Пукане театрӗн пултарулӑх ушкӑнӗ Чӑваш чӗлхин эрни умӗн наци постановкисене лартнӑ. Ака уйӑхӗн 15–18-мӗшӗсенче репертуарта чӑваш авторӗсен спектаклӗсем пулнӑ: Г.Азамӑн «Мулкач — ҫӗнтерӳҫӗ», Е.Лисинӑн «Хупах хӑлха Илюк». Ҫак кунсенче театр представленийӗсем Шупашкарти ача пахчисенче, вӑтам шкулсенче пулнӑ. Чӑваш чӗлхин эрнинче вара Пукане театрӗ пӗчӗк куракансене ҫӗнӗ спектакльпе савӑнтарӗ. Вӑл — «Атя, тилӗ, яра пар!» ятлӑ. Ӑна куракан епле йышӑннине хакламашкӑн спектакле икӗ ача пахчинче лартнӑ ӗнтӗ. Хулари 1-мӗш клиника пульницинче те унпа паллашни пирки ӗнер кӑна эпир сире пӗлтертӗмӗр. Эппин, премьера сцена ҫине куракансен сӗнӗвӗсене шута илсе тухӗ.
Ака уйӑхӗн 22–26-мӗшӗсенче Пукане театрӗ Шупашкарти, Ҫӗнӗ Шупашкарти ача пахчисене, вӑтам шкулсене ҫитӗ.
+2.3 °C